ئه لف بیتکه ی کوردی(الفبای کردی) قازی ئه حمه د

 

 الفبای زبان کردی از 29 صامت و 8 مصوت تشکیل شده،به شرح زیر:

 

  الف.صامتها(29 عدد):  ء.ب.پ.ت.ج.چ ح.خ.د.ر.ڕ.ز.ژ.س.ش.ع.غ.ف.ﭬ.ق.ک.گ.ل.ڵ.م.ن.و.ه.ی.

 

ب.مصوتها(8): در زبان کردی 8 واکه وجود دارد :5بلند و 3 کوتاه.

واکه های بلند: ا،ی،وو،ێ،ﯚ.        واکه های کوتاه:  ه،و،-ِ .

 

در زبان کردی به جای حرکات از نشانه ها و علائم زیر استفاده می شود:

 

1.الف کشیده در وسط و آخر کلمه با "ا" نشان داده می شود.مانند:

بار ،زانا(دانا) .

2.به جای فتحه از علامت "ه" استفاده می شود.مانند: سه ر، به رز(بلند).

3.به جای ضمه از "و"استفاده می شود.مانند:کوتان(کوبیدن)،گوتن(گفتن).

4.اگر تلفظ "و" کشیده باشد از"وو" استفاده میشود.مانند:سوور(سرخ)، پوور(عمه،خاله).

5.برای تلفظ"و" به شکل "o"(واکه بلند)  از "ۆ" استفاده می شود.مانند:خۆر(خورشید) ،زۆر(زیاد).

6.به جای کسره از "ﯿ" کمک میگیریم.مانند:حیساب(حساب) ،کیتاب(کتاب).

**دکتر رخزادی: برای آوای کوتاه /e /که معادل کسره است در خط کردی نشانه ای وضع نشده و پیشنهاد می شود از همان نشانه "-ِ" کسره برای نمایاندن این آوا در خط کردی استفاده کرد.مثلا:

لانِک،گِڕ،دِڵ.

7.تلفظ باز حرف "ی" را با علامت "ێ" نشان میدهیم.مانند:دێو(دیو) ،لێو(لب) ،لێوه(دیوانه).

 

نکته:

*علامت چه‌له‌مه "ˇ" در هر مورد تلفظ باز و غلیظتر را نشان میدهد:دڵ(دل) ،کڕیار(خریدار).

*حروف مشدد دو بار نوشته میشوند:میلله ت(ملّت) ،هیممه ت(همّت).

**زبان کردی فاقد واژه های مشدد در سطح وسیع است و غالبا این گونه کلمات از زبان عربی وارد زبان کردی شدند که زبان کردی ویژگی های خود را بر آنها تحمیل کرده و تشدید آنها را از میان برداشته برای نمونه:

عربی                         کوردی

عزّت                           عێزه ت

محمّد                            حه مه د،محه مه د

*حرف "ک" اگر قبل از مصوت"ی.ێ" بیاید تلفظ آن تغییر کرده ،یعنی زبان بر سطح قرار گرفته و هوا با فشار خارج می شود.مانند:کیسه ڵ(لاک پشت) ، گێوژ(زالزالک).

*حرف"ﭬ /v/" بیشتر در کردی شمالی(باکوری) یه جای و بکار میرود ،در کردی میانه(باشوری) تنها چند کلمه هستند که این حرف را در خود دارند.

مرۆﭫ(مردم)/merōv/ ،گۆﭬار(مجله)/gōvâr/ ،ﭬِل(گشاد)/vel/.

 

**کتابت صامت "ء" در ابتدای کلمات به صورت زیر است:

a.اگر پس از همزه آغازی مصوت کوتاه "ه/a/"بیاید ترکیب آن به صورت "ئه" است:

ئه سپ ،ئه مجار،ئه و،ئه وین(عشق)

b.اگر پس از آن مصوت کوتاه "و/o/" بیاید ترکیب آن دو به صورت "ئو" می باشد:

ئومێد.

c.اگر پس از آن مصوت بلند "ا/â/" بیاید، ترکیب آن دو به صورت "ئا" میباشد:

ئاو(آب) ،ئاگِر(آتش).

d.اگر پس از آن مصوت بلند "ی/i/" بیاید ،ترکیب آن دو به صورت "ئی" میباشد:شش

ئیلام(ایلام) ،ئیمڕو(امروز).

e.اگر پس از آن مصوت بلند "ێ/ē/" بیاید ،ترکیب آن دو به صورت "ئێ" میباشد:

ئێواره(غروب) ،ئێڵاخ(ییلاق).

f.اگر پس از آن مصوت بلند "ۆ/ō/" بیاید ترکیب آن دو به صورت "ئۆ" میباشد:

ئۆخه ی(احساس آرامش کردن).

 

**صامت "ڕ" که آن را ر بزرگ یا سخت میخوانند در برابر صامت "ر" که بدون نشانه است وآن را ر کوچک یا نرم میخوانند به صورت زیر است:

"ڕ" بزرگ                      "ر" کوچک

ڕۆن(روغن)                      به رز(بلند)

که ڕ(ناشنوا)                     که ر(خر)

**صامت "ڵ" که آن را "ڵ" بزرگ یا سخت میخوانند در برابر "ل" بدون نشانه که آن را "ل" کوچک یا نرم میخوانند:

"ڵ"                                 "ل"

قۆڵ(کوتاه)                         قول(قوزک پا)

گوڕ(نیرو)

کولاندِن(به درد آوردن زخم)   کوڵاندِن(جوشاندن)

گول(جذامی)                       گوڵ(گل).

 

لازم به ذکر است که قواعد گفته شده و رسم الخطهای که قبلا برای زبان کردی نوشته شده  متاسفانه لهجه کلهری را به طور کامل پوشش نداده و مختص گویش سورانی است و˛ وه داخوا هنوز زبان شناسان کرد نتوانسته اند به یک رسم الخط واحد که هر چهار گویش مهم کردی را پوشش دهد توافق کنند مثلا کردهای ترکیه بیشتر به لاتین مینویسند این درحالی است که کردهای ساکن در ایران و عراق و سوریه بیشتر از حروف عربی و فارسی استفاده میکنند این در حالی است گویش کلهری دارای واژه ها و بعضی حروف مختص خود است که در رسم الخط سورانی نادیده گرفته شده اند مثلا در گویش سورانی کوری خاس به معنی پسر خوب است این در حالی است که در گویش کلهری کوری خاس به معنی پسری خوب است

صداهایی بین "و" و "ی"  و بین "ن" و "گ" در گویش کلهری وجود دارد که رسم الخط سورانی آن را پوشش نمیدهد  و در گویش کلهری حروف حلقی "ح" و "غ" کاربرد ندارند.

آقای کریم پور معلم زبان و ادبیات کردی که برای نخستین بار رسم الخط ادبیات کردی کلهری(کرماشانی) را ابداع کرد در این زمینه می گوید :

- ما زبان معیار و مشخصی برای تمام کردها نداریم. علاوه بر زبان معیار ، رسم الخط کاملی هم نداریم ˛کردها تا زمانی که رسم الخط کامل و مشترک نداشته باشند و هر کسی که در لهجه ی خود تخصص دارد با هم گفت و گو نکنند و یک رسم الخط کامل ننویسند، مشکلات همچنان باقی می ماند. سوران می گوید من کرد اصیل هستم با رسم الخط خودم، خب، کلهر هم همین را می گوید که موجب تنش می شود. باید یک رسم الخط جامع تشکیل شود که تمام مصوتها و صداهایی چهار لهجه اصلی کردی را در برداشته باشد. به اعتقاد من چهار لهجه کردی داریم چون من لهجه لکی و لری را جزو کلهری(کرماشانی) به حساب آورده ام .

نکته دیگر این است که ما باید به دنبال یک نرم افزار کامپیوتری باشیم که این مشکلات را حل کند. مثلا من اگر مطلبی را به لهجه کلهری  برای یک نشریه کردی بفرستم و نتواند با این لهجه آن را بر روی کاغذ و کامپیوتر اجرا کند مشکل ساز و مسئله ناقص و عوض می شود.

- هر پیشنهادی که برای یک شکل شدن رسم الخط زبان کردی صورت گیرد باید منهای مذهب باشد. مذهب یک موضوع درونی است. یکی از مسایلی که در حال حاضر در کرماشان حاکم است این است که همه شعار می دهند که همه کرد هستیم. اما برای »کرد« بودن و ماندن چه گامی برداشته ایم؟ این کرد بودن باید به هم نزدیک باشد یا دور؟ اگر بخواهیم در این زمینه گامی برداریم باید جدی تر  باشیم و عقاید مذهبی کردها باید نزد هم محترم باشد. همه کاسه ی
داغ تر از آش هستیم اما درعمل مسئله فرق می کند.

 - به اعتقاد من دستور زبان کردی، کامل ترین دستور زبان است،‌منتهی باید باهم باشند. برای ترجمه لغت فارسی
می خواهم= می توان-‌مه یتم-میهام-توام-گه ره کمه-
ده مه وی-گه ره کما (گه ره کمه ن) –خوازم-
ده خوازم-ئه مه وی- ده مه وی-ئه توام یا مه توام و ... معادل پیدا کرد. کدام زبان این قدر غنی است؟

- "ۊ": تلفظش یه چیزیه بین "و" و "ی" . 

  مثال: گنجشک = مه لۊچگ ˛ لخت = رۊت ˛  بینی = لۊت

  13- "نگ" : وقتی که "ن" ساکن به "گ" میرسه،تلفظش یه چیزی میشه بین "ن" و "گ".

 مثال: ده نگ = صدا ˛ مانگا = گاو