کورده‌واری

گویش و ادبیات کردهای منطقه قروه- کوردی ناوچه‌ی قوروه

کورده‌واری

گویش و ادبیات کردهای منطقه قروه- کوردی ناوچه‌ی قوروه

کورده‌واری

گویش و ادبیات کردهای منطقه قروه مهجور مانده و از کتابت دور شده است. این وبلاگ شاید آغازی باشد برای پرداختن به این مهم و ثبت رسوم و سنن و شعرهایی که در حال فراموشی است. امیدواریم علاقمندان ما را در این کار یاری فرمایند.
https://telegram.me/kurdawary_ghorwa

لهجه و گویش شناسی زبان کردی

جمعه, ۱۵ دی ۱۳۹۶، ۰۸:۰۵ ب.ظ

زبان کردی ، که یکی از زبانهای اصیل و متعدد آریایی است، دارای(گویش ها) و لهجه ها و ته لهجه های مختلفی است، که ذیلا” به صورت اختصار به بررسی آنها می پردازیم :

 ۱- گویش کرمانجی : لهجة ( کرمانجی ) با الفبای لاتین نوشته می شود . برای نشان دادن تمایز تلفظ ، علایم خاصی را برای پاره ای از حروف لاتین در نظر گرفته اند ، مانند حرف ( Ç ) و حرف (Ģ) . در لهجة (کرمانجی ) حرف (ک) و (گ) دو نوع تلفظ دارند . کلمة (کرمانجی ) از کلمة (کرمانج ) مشتق شده است ، که نام بخش وسیعی از کردهای شمالی و غربی مناطق کردنشین جهان است . در پاره ای از مناطق ایران ، برای نمونه در شمال خراسان نیز کردها به این لهجه صحبت می کنند . خیلی از رسانه های کردی ، موازی با لهجة (سورانی) ” زبان استاندارد ” کردی ، به لهجة کرمانجی نیز برنامه دارند . شهرها و مناطق ذیل ، بخشی از کردهای کرمانجی را تشکیل می دهند : دیاربکر (آمد) ، وان ، دهوک ، قامیشلی ، عفرین ، ارض روم ، درسیم ، سلوپی ، زاخو و خیلی از مناطق دیگر . خیلی از شاعران مشهور کرد به این لهجه شعر سروده اند، مانند : استاد احمد خانی ، علامه ملای جزیری ، جگر خوین و غیره . لهجة( کرمانجی ) زبان کردی ، دارای ته لهجه های مختلفی است ، مانند : بادینی ، شکاکی ، داسنی ( دهوکی) ، وانی ، سرحدی ، بوتانی و غیره . حدود 30 در صد از کردهای جهان ، در زندگی روزمرة خود ، از لهجة( کرمانجی ) استفاده می نمایند .

 ۲- گویش سورانی : گویش( سورانی ) ، به نحوی ، به صورت گویش استاندارد کردی در آمده است . در اکثر دانشگاههایی که درآن ها زبان کردی را تدریس می نمایند ، به عنوان زبان استاندارد از این لهجه استفاده می کنند ، مانند دانشگاه پاریس ، صلاح الدین ، دهوک و سلیمانیه . اکثرا” هم در مکاتبات اداری دولت های محلی کردستان ، از این لهجه استاده می شود . کلمة ( سورانی ) از کلمة (سوران ) مشتق شده است . (سوران) نام منطقه ای از مناطق کردنشین و اسم گروهی از کردها می باشد . مرکزاین منطقه دراطراف شهر (سوران) قراردارد . به طور کلی ، لهجه(سورانی) زبان کردی ، در این شهرها و مناطق اطراف آن ها تکلم می شود : سنندج ، مهاباد ، سقز ، بوکان ، اشنویه ، بانه ، مریوان ، دیواندره ، کامیاران ، نقده ، پیرانشهر ، سردشت ، سلیمانیه ، اربیل ، کویه ، دربندی خان ، رانیه ، قلعه دیزه ، رواندوز ، حریر و چندین شهر، قصبه و روستای دیگر . این مناطق عمدتا” در قسمتهای مرکزی و شرقی حوزه زندگی کردها قرار دارند . در لهجة (سورانی) ، حروف عربی ” ح ” و ” ع” ، حالت فونتیکی خود را حفظ کرده و به همان آوای عربی دقیق تلفظ می شوند . در الفبای این لهجه ، حروف عربی ث ، ذ ، ص ، ض ، ط و ظ حذف شده است . یعنی به جای حروف (ث ) و( ص) از حرف (س ) ، به جای حروف (ذ) ، (ض ) و ( ظ )، از حرف (ز) و به جای حرف (ط) ، از حرف ( ت ) استفاده می شود. در این لهجه ، حرفی وجود دارد به شکل ( ض ) ، که تلفظش درست مانند تلفظ حرف v) ( لاتین است . در لهجة (سورانی) زبان کردی ، حرکات با حروف است ، یعنی هر کلمه ای همانطور که نوشته می شود ، تلفظ می گردد . این لهجه بطور معمول با الفبای شکل عربی ( همان فارسی ) نوشته می شود ، مگر در موارد استثنایی . ولی در حروف (ر) ، (ل) ، (و) و (ی) بر حسب مورد ، برای نشان دادن تمایز حالت تلفظ ، از علامتی به شکل (7) استفاده می کنند . شاعران مشهور کلاسیک سرای کرد ، اکثرا” به این لهجه شعر سروده اند ، مانند : نالی، محوی ، حاجی قادر کویی ، قانع ، هژار ، هیمن و امثال آنها . خیلی از روزنامه ها ، مجلات ، رادیو ها ،ماهواره ها ، تلویزیونها ، پایگاههای انترنتی و سایر رسانه ها از این لهجه استفاده می کنند . بخشی از ته لهجه های (سورانی) عبارتند از : ته لهجه اربیلی ، اردلانی ، مکری ، بابانی ، بان ایلاخی و غیره . روی هم رفته بطور بسیار تخمینی می شود گفت ، که گذشته از اینکه این لهجه به صورت زبان استاندارد کردی در آمده است ، حدود 30 در صد از کردها ، در زندگی روز مرة خود ، از این زبان استفاده می کنند .

3- گویش اورامی : گویش (اورامی) ، به روایتی نه تنها از قدیمی ترین لهجه های زبان کردی است ، بلکه از اصیل ترین لهجه های آریایی نیز می باشد ، که این موضوع نظریه قدیمی ریشه بودن اورامی را برای زبان فارسی تقویت می کند . این کلمه ،از کلمة ( اورامان ) مشتق شده است ، که منطقة زندگی کردهای اورامی است . زبان اوستایی و پهلوی ، که از زبانهای قدیمی آریایی می باشند ، با این زبان قرابت دارند . این قرابت گاهی به حدی است ، که افرادیکه به کردی اورامی مسلط می باشند ، می توانند تا اندازة زیادی از متون سنگ نوشته ها و پوست نوشته های دوران باستان ، که به زبان اوستایی ویا پهلوی نوشته شده اند ، سر درآورند . لذا به نظر زبانشناسان ، فراگیری زبان کردی ، برای فارسی زبانها ، بسیار کار مثبتی است و به منزلة یادگیری زبان لاتین ، توسط فرانسوی زبانان می باشد . لهجة( اورامی) زبان کردی نیز با حروف عربی ( فارسی ) نوشته می شود . در لهجة اورامی ، حروفی و جود دارد ، که تلفظ آن در سایر لهجه های کردی یا فارسی نیست ، مانند حرف ﻨ) ) که مانند The در انگلیسی تلفظ می شود . لهجه اورامی دارای چند ته لهجه است ، مانند : ته لهجه اورامان تخت ، پاوه و لهون . روی هم رفته مردم اورامان تخت ، اورامان لهون ، اورامان حلبجه و اورامیهای نزدیک شهر موسل و غیره با این لهجه صحبت می کنند . خیلی از شاعران کرد به لهجة اورامی زبان کردی شعر سروده اند ، که اکثرا” سبک کلاسیک و بیشتر ده هجایی می باشند ، که یکی از آنها پیر شالیار اورامی است . پیرشالیار کبیر ( پیر شالیار دیگر نیز هست )، خود زرتشتی و حالت رهبریت دینی داشته است و هنوز عبادتگاه و آرامگاهش در اورامان تخت ، مورد احترام بسیار زیاد است . هر ساله هزاران نفر به زیارتش می روند . از شاعران دیگر اورامی سرا ، صیدی (سیدی) اورامی ، مولوی کرد، میرزا عبدالقادر پاوه ای و دهها شاعر برجسته دیگر می باشند . روی هم رفته ،مردم اورامان سمبول مهر ، صداقت ، کرامت ، قناعت ، کوشش و تمام صفات بارز یک انسان می باشند ، به همین دلیل این خطه ، سرزمین شاعر خیزی بوده است و تاریخ ادبیات کرد ، مملو از اسماء شعرای اورامی سرا است . خیلی از دست نوشته های ادبی ، عرفانی و غیره نیز به این لهجه وجود دارد ، که هنوز بخش عظیمی از آنها جمع آوری و چاپ نشده است .

4- گویش لری : چنانکه می دانیم ، اکثر زبانشناسان و محققین بر این باورند ، که لری هم یکی از لهجه های زبان کردی است ، که یکی از آنها استاد علاءالدین سجادی بوده است . استاد علاءالدین سجادی نویسنده کتاب وزین و مشهور تاریخ ادبیات کرد ، در این اثر بر این قضیه تاکید داشته است . نگارنده این نوشته هم بر این باور است. لهجة لری ، لهجه ایست از لهجه های آریایی که از نقطه نظر فونولژی ، در بین زبان کردی و فارسی قرار دارد ، تا به طرف شمال لرستان حرکت می کنید ، این لهجه بیشتر به زبان کردی نزدیک می شود . اکثر مردم استان لرستان ، بخشی از استان کرمانشاهان، بخشی از استان خوزستان ، قسمتی از چهار محال بختیاری ، ایلام و بویر احمد و حتی قسمتی از استان اصفهان نیز،به لهجة لری صحبت می کنند . لهجة لری شامل ته لهجه های فراوانی است ، که گاهی از شهری به شهر دیگر تغییر می کند و اظهار نظر دقیق در مورد آنها ، نیاز به یک تحقیق وسیع میدانی دارد . شاعران فراوانی به این لهجه شعر سروده اند ، که نام قسمتی از آنان در تاریخ ادبیات کرد ثبت است ، برای مثال : باباطاهر عریان ، بابا نلوس لرستانی ، بهلول ماهی و غیره . بیشتراهل قلم ، لهجة لری را با الفبای عربی( فارسی ) نوشته اند . ولی گاهی در کتب تحقیقی از الفبای لاتین نیز استفاده شده است .

 5- گویش گورانی : نام گویش( گورانی) از کلمة ( گوران ) مشتق شده است . (گوران) جمع (گه وره ) است و (گه وره) در زبان کردی به معنی بزرگ یا گبر ( زرتشتی ) است . از نقطه نظر زبانشناسی ، بخشهای وسیعی از مناطق جنوبی کردنشین ، مانند اکثریت استان کرمانشاهان ، اکثریت استان ایلام و بخشی از لرستان به این لهجه از زبان کردی صحبت می کنند . قسمتی از ته لهجه های این لهجه، عبارتند از : ایلامی ،کلهوری ، لکی ، فیلی و غیره . عقیده بر این است ، که کلمة کلهر از دو بخش (کل + لر) یا( لر بزرگ) و کلمة( لک ) ازحرف( ل )به معنی لر و حرف ( ک )به معنی کرد، تشکیل شده است . کتابهای دینی مذهب اهل حق ، که یک مذهب باستانی و اصیل کردی است ، به این لهجه نوشته شده است ، که یکی از آنها کتاب سرانجام می باشد . مذهب اهل حق به میان سایر ملل نیز صادر شده است، برای مثال به میان ترکهای آذربایجان شرقی ، ساکنان رودهن و بومهن در استان تهران ، کلار دشت در مازندران و خیلی از جاهای دیگردر ترکیه و عراق . خیلی از شاعران نامی کرد به این لهجه شعر سروده اند ، که خانای قوبادی ، غلامرضاخان ارکوازی ، شامی کرماشانی و صدها شاعر و اهل قلم برجسته، برخی از آنها می باشند . توضیح : برخی از محققین ، بطور اشتباه گویش( گورانی) را لهجة (کلهوری) نامیده اند و گویش های( لکی) و( فیلی) و غیره را از ته لهجه های لهجة کلهوری به حساب آورده اند، در صورتیکه ته لهجة (کلهوری) خود از ته لهجه های گویش (گورانی )است ، که طوایف (کلهور) استان کرمانشاهان با آن تکلم می کنند . سی جی . ادموندس در کتاب کردها ، ترکها و عربها می نویسد ” پرجمعیت ترین طایفة کرد (کلهور)ها هستند ” . برخی از(کلهر)ها ، قرنها پیش به منطقة شاهیندژ در آذربایجان غربی تبعید شده اند ، که (کلهر) دیر آمدی نامیده می شوند و هنوز نوعی لهجة کلهوری را حفظ کرده اند . منطقة کلهرآباد در بوکان نیز به اسم همین طایفه از کلهر نامگذاری شده است و ساکنان آن اکثرا” کلهر دیر آمدی می باشند . همانطوریکه ، لهجة لری از لحاظ زبانشناسی در میان زبان کردی و زبان فارسی قرار دارد ، لهجة ( گورانی) نیز در میان لهجة (سورانی) و لهجة( لری) قرار دارد . 6- لهجة زازاکی(زازایی ) : این لهجه نیز از لهجه های زبان کردی است ، که از لحاظ لغت ، دستور و سایر معیارهای زبانشناسی ، با اکثر لهجه های کردی دیگر، مقداری فاصله گرفته است ، که قبل از هر گونه اظهار نظری در این مورد ، نیاز به تحقیق بیشتری می باشد.

موافقین ۱ مخالفین ۰ ۹۶/۱۰/۱۵
گروه نویسندگان

نظرات  (۲)

سلام میشه بگین با کدوم منبع کردهای کرمانجی رو ۳۰درصد عنوان کردین در حالی که در کلیه سایتهای معتبر مثل ویکی پدیا و...کرمانج زبانها را بیش از ۷۰درصد میدانند ؟؟؟؟

با سلام میشه بگید بر اساس چه سند و منبعی لکی رو زیر مجموعه گویش گورانی اعلام نموده اید؟؟؟؟

ارسال نظر

ارسال نظر آزاد است، اما اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید می توانید ابتدا وارد شوید.
شما میتوانید از این تگهای html استفاده کنید:
<b> یا <strong>، <em> یا <i>، <u>، <strike> یا <s>، <sup>، <sub>، <blockquote>، <code>، <pre>، <hr>، <br>، <p>، <a href="" title="">، <span style="">، <div align="">
تجدید کد امنیتی