بررسی فرهنگ و آداب و رسوم ایلام

موقعیت جغرافیایی:

مجاورت : شمال: استان کرمانشاه جنوب: استان خوزستان شرق: استان لرستان غرب: کشور عراق

آب و هوا: مناطق میانی دارای آب و هوای معتدل، مناطق کوهستانی شمال و شمال شرقی دارای آب و هوای سردسیر با زمستانی طولانی، مناطق جلگه ای غرب و جنوب غربی دارای آب و هوای گرمسیری

وسعــــت: ۱۹۰۸۶ کیلومتر مربع

تقسیمات: ۷ شهرستان،۱۷ شهر

شهرستانها: ایلام، مهران، شیروان و چرداول، دهلران، دره*شهر، ایوان و آبدانان

مرکـــــز : ایلام

استان ایلام با مساحتی حدود ۱۹۰۸۶ کیلومتر مربع در یک منطقه کوهستانی و مرتفع واقع شده است. این استان در غرب و جنوب غربی کشور در میان رشته کوه های کبیرکوه از سلسله جبال زاگرس قرار دارد و از شمال به کرمانشاه، از جنوب به خوزستان، از شرق به لرستان و از غرب به کشور عراق محدود شده است.

ایلام به لحاظ آب و هوایی دارای ویژگی های خاصی نسبت به دیگر مناطق کشور است؛ به عبارت دیگر، فصول سال در ایلام چنان به هم آمیخته شده اند که نقاط گرمسیری و سرد سیری و معتدلش در آغوش هم بوده و از یکدیگر جدا نیستند. در حالی که در مناطق شمالی استان هوا سرد و کوه ها سفیدپوشند؛ هوای گرم و طبیعت بکر و سرسبز مناطق جنوبی استان پذیرای گردشگران و مسافران طبیعت است. با توجه به اینکه تا سه دهه پیش در حدود ۵۰ درصد مردم ایلام به صورت عشایری زندگی کرده و اکنون نیز بافت قابل توجهی از ترکیب جمعیتی ایلام به زندگی عشایری اختصاص دارد؛ زمینه های گسترش توریسم عشایری و روستایی به صورت بالقوه در استان مطرح است.

غار طبیعی مژاره، غار طبیعی خفاش، چشمه های آب گرم دهلران، مناظر طبیعی سراب آبدانان، تنگ بهرام چوبینه، آبشار ماربره و دره ییلاقی کلم بدره در دره شهر، طبیعت شیروان چرداول، تفرجگاه های جنگلی کنارسر مهران و شکارگاه شرازول ایوان و طبیعت کنار آن، دیگر جلوه ها و مناطق طبیعی استان ایلام هستند که نمونه های آنرا کمتر می توان در غرب کشور جستجو کرد. اگر تفرجگاه های جنگلی چغاسبز، مله پنجاو، خوران، تنگه دالاو، ابزا، چم گردلان، کبیرکوه و تجریان را هم به لیست جاذبه های طبیعی ایلام اضافه کنیم؛ آنگاه خواهیم دیدی که طبیعت هیچ چیز را از این استان دریغ نکرده است.

آثار تاریخی:

از آثار تاریخی و باستانی استان ایلام می توان به تپه باستانی علی کش با قدمت ۹۰۰۰ ساله، آثار خرابه های شهر سیمره، غار کول کنی ماژین، آتشکده چهار طاقی، قلعه جهانگیر آباد، آثار قلعه تاریخی و آتشکده سام، ۱۶۰ تپه و آثار باستانی هلیلان، آتشکده سه پا، غار طلسم؛ طاق شیرین و فرهاد، آتشکده سیاهکل و غیره اشاره کرد. اهمیت میراث فرهنگی ایلام که جزو جاذبه های اصلی توریستی ایلام محسوب می شوند، آنجا نمایان است که بدانیم از دوره تاریخی معاصر نیز آثاری در ایلام وجود دارند که جزء بناهای ثبت شده به شمار می آیند. قلعه والی واقع در شهر ایلام که بر روی تپه تاریخی چقا میرگ ساخته شده در نوع خود یکی از قلاع زیبای استان به شمار می آید. از دیگر آثار دوره معاصر می توان به سنگ نوشته تنگ قوچعلی اشاره کرد. این سنگ نوشته به ابعاد ۱۲۰*۶۰ سانتیمتر در عهد ناصری و به دستور حسین قلی خان والی بر دیواره سنگی به بلندای ۲۰ متر پیرامون حفر نهر امیر آباد در سال ۱۳۰۵ به نگارش درآمده است.

ترانه های بومی:

مردم استان ایلام – برای شادی وشیون خود – ترانه هایی متناسب با آب و هوا – طبیعت – تاریخ وباورهای منطقه دارند – که سابقه ی بسیار دور ودرازی دارد . این ترانه ها – به جند بخش تقسیم می شوند که مهمترین آنها عبارتند از :

الف ) ترانه های غمگین : که آهنگی سوزناک دارند وموضوع آنها شکایت از روزگار – دوری یار – گله از معشوق و بد اقبالی است .

ب ) هوره : هوره یا کزه – آوازی اساطیری وبا سابقه است که از روزگاران بسیار دور – در میان مردمان دیار ایلام رایج بوده است .

شعر هوره را بیشتر چوپانان – شکارچیان وکوهنوردان می سرایند وموضوع آنها – عاشقی – دلاوری – غریبی – - زیبایی طبیعت ومعشوقه است . عده ای می گویند : هوره یادگار دوره ی ماد وعشایر منطقه ی زاگرس است وعده ای هم معتقدند که : سرودهای زرتشت با این آهنگ خوانده شده است . هر کدام از بخش هایس هوره را ده نگ می گویند ودر مقامهای مختلف خوانده می شود .

ج ) گورانی : گورانی آواز شادی است که بیشتر به همراه موسیقی خوانده می شود . موضوع شعر گورانی – بیشتر عاشقانه – اجتماعی وحماسی است .

د ) ساری خوانی : ساری – ترانه هایی لری است که با آهنگی سوزناک خوانده می شود برا ی خواندن ساری – بیشتر از کمانچه استفاده می کنند .

استان ایلام با فرهنگ و تمدن غنی و با پیشینه بیش از ۷ هزار سال بخشی از تمدن ایلام باستانی است که در حدود ۳۰۰۰ سال ق.م به وجود آمد و تا سال ۶۴۰ ق.م به حیات اجتماعی خود ادامه داد. ایلام در دوران طلایی خود از اقتدار خاصی برخوردار بود، اما در این سال به دست آشور بانی‌پال (پادشاه آشور) به خاک و خون کشیده شد و منقرض گردید.

در کتیبه سنگی گل‌گل ملکشاهی چنین آمده است: ‘خاک شهر شوشان و ماداکتو و شهرهای دیگر را تماماً به آشور کشیدم و در مدت یک ماه و یک روز کشور ایلام را با تمامی عرض آن جاروب کردم. من این مملکت را از عبور حشم و گوسفند و نغمات موسیقی بی‌نصیب ساخته و به درندگان، مارها، جانوران کویر و غزال اجازه دادم که آن را فرا گیرند’.

در زمان ساسانیان ایلام جزء سرزمین پهله یعنی استان بزرگی که بعداً اعراب آن را جبال یا کوهستان نامیدند بوده؛ سرزمینی که پادشاهان اشکانی نخستین پادشاهی را از آنجا آغاز کردند. از شهرهای مهم و مشهور دوره ساسانی در ایلام امروزی شهر تاریخی ‘سیروان’ واقع در شهرستان شیروان چرداول و شهر تاریخی ‘سیمره’ واقع در شهرستان دره‌شهر اشاره کرد.

والیان ابوقداره در زمان حکومت اتابکان لر به مناسبت نام حسین‌قلی‌خان والی ابوقداره به دهبالا (ایلام کنونی) حسین‌آباد گفته‌اند.

در این سرزمین آثار و تپه‌های تاریخی فراوانی از هزاره‌های هفتم و هشتم قبل از میلاد تا دوران قاجاریه وجود دارد و مهمترین دوره‌ای که آثار آن بیشتر جلب توجه می‌کند آثار و بناهای دوره ساسانی است که این دو حکایت از اهمیت ویژه این سرزمین در زمان امپراطوری بزرگ ساسانی است.

دژ شیخ ماخو یکی از آثار دوره ساسانی شهرستان دره شهر است که بر یک بستر طبیعی و در یک تورفتگی غار مانند (ناودیس) و یا به اصطلاح اشگفت ساخته شده است. این بستر در ارتفاع ۶ متری از کف رودخانه ایجاد شده است. سطح داخلی و طبیعی این اشگفت برابر ۱۲۶ مترمربع است که از شیب ۴ تا ۶ درجه برخوردار است و شکل ظاهری سطح این پناهگاه به صورت یک نیم دایره کشیده شده است. این بستر در ارتفاع ۵ متری از کف رودخانه ایجاد شده است ، سطح داخلی و طبیعی این اشگفت برابر۱۲۶ متر است. برای دسترسی به فضای داخل قلعه پله‌هایی ساخته شده که این مکان را فراهم نموده است، اما در حال حاضر به علت گذر زمان آثاری از آن مشاهده نمی‌شود و به کلی تخریب شده‌اند.

ساختار این بنا تلفیقی از مصنوعات بشری و طبیعت است که توانسته مقابله‌ای تقریباً برابر در گذشت زمان با عوامل مخرب جوی داشته باشد. سازندگان بنا به خوبی دانسته‌اند که برای حفظ و بقاء آثار چه نوع مصالح و با چه شیوه‌ای اجرا نمایند. نوع مصالح همگون با سایر قسمتها و عاملی در سالم ماندن دیوار بوده است و در آن از قلوه سنگهای نیمه‌درشت رودخانه‌ای استفاده شده است. ملات بکار رفته در ساخت این قلعه ملات گچ نیم‌کوب می‌باشد . کلیه اتصالها و پوشش سقف و قفل و بستهای این بنا از مصالح مصرفی در کل بنا بوده و هیچ‌گونه مصالح دیگری از قبیل آجر و … چه در پوشش سقف و چه در دیوار به کار نرفته است. پوشش سقف در این بنا از مصالح طاق سنگی است که بصورت ضربی اجراء شده است. در نمای داخل دیوار آثاری از چوب وجود دارد که وظیفه اتصال بین دیوار و صخره‌های جانبی را داشته که عامل پایداری دیوار در گذر زمان نیز بوده است. نوع این چوبها از چوبهای بلوط منطقه بوده است. در ساختار این بنا از دو نوع تیرکش استفاده شده است یکی بصورت کنگره‌ها با مقطع مربع و دیگری در دیوار با مقطع ذوزنقه می باشد. اندود کاری این قلعه از نوع اندود گچی است که با استفاده از دست و در قابهای یکسان بر روی دیوار انجام شده است. این اندود در دوره های بعدی تجدید شده است که آثار آن مشاهده می‌شود.

تاسیسات جانبی بنا

در محدوده این اثر تاسیسات جانبی هم‌دوره وجود ندارد، لیکن آثاری از یک آسیاب آبی متعلق به دوره صفویه درست در مقابل دژ دیده می شود.  بنا تا حدود ۶۵% تخریب شده است و مصالح آن از سنگ و گچ می‌باشد

سنگ نوشته تخت خان یا تخت خاتون بر سر راه ایلام به مهران در منطقه خوش آب و هوای بان‌روشان بر روی قطعه سنگی بزرگ نوشته شده است.

شکل سنگ نوشته یک متوازی الاضلاع در ابعاد ۱۴۵×۱۹۰ سانتی‌متر بوده که ابتدا آنرا حدود دو سانتی‌متر به لحاظ فراهم نمودن یک سطح صاف و یکنواخت تراش داده و آنگاه با تراش دادن مجدد حروف و کلمات را برجسته نموده‌اند.

خط کتیبه نستعلیق، و متن آن خلاصه ای از شجره نامه والیان و شرح برخی از خدمات عمرانی غلامرضا خان والی است که در سال ۱۳۲۵ هـ.ق دستور نوشتن آنرا داد.

این اثر در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

قسمتی از متن سنگ نوشته:

… بعد امر به ساختن قلعه حسین آباد که مشهور به ده بالاست نمود و قلعه و حمام و باغ به معماریت حاج درویشعلی کرمانشاهی و حجاری رضاقلی و به خط مقرب الخاقان میرزا عبدالحسین خان بیک رشنویی در سنه ۱۳۲۵ قمری به اتمام رسانید. و در سنه ۱۳۱۹ قمری جناب مستطاب اجل اکرم افخم به القاب جلیل صارم السلطنه ، سردار اشرف نایل گردید و در سنه ۱۳۲۵ قمری در بدو جلوس سلطنت عادل محمد علی شاه به حکمرانی صفحه طرحان برقرار و در همین تاریخ به حفر قنات سرداریه مشهور« مله بازان» به معماریت استاد حسین قضی باشی اصفهانی به اتمام و در همین تاریخ چنرشته آسمان آباد که مشهور به اشرف آباد است به اتمام رسانید

صنایع دستی در استان ایلام مقوله‌ای است که اهمیت آن در سالهای اخیر به عنوان صنعتی درآمدزا و تأثیر گذار در رشد و توسعه اقتصادی بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفته است. این صنعت از جایگاه، سابقه طولانی و تنوع گسترده‌ای برخوردار است. این نوع صنایع را می توان به صنایع دستی جامعه عشایری، صنایع دستی جامعه روستایی و صنایع دستی جامعه شهری تقسیم بندی کرد. صنایع دستی ایلام با گذشته‌ی تاریخی غنی و پرفراز و نشیب خود، قسمت عمده‌ی احتیاجات منطقه را تأمین کرده و مازاد آن به خارج استان صادر می شود، ولی با وجود توسعه صنعت در کشور، این صنعت در استان ایلام کماکان مانند قسمت های دیگر صنایع در استان تحول و توسعه پیدا نکرده و ضعیف تر هم شده است. علت اصلی این امر هم عدم حمایت مالی و نبود امکانات مالی پیشه‌وران است که انگیزه‌ای برای فعال کردن این بخش یا وجود ندارد و یا اینکه کم رنگ شده است. در صورت اهمیت به این بخش از شاخصه‌ی توسعه و نگاه ویژه به آن شاهد رشد چشمگیر تولید گسترده صنایع دستی در استان بوده که در صورت حمایت های مالی و معنوی به توسعه پایدار استان کمک می کند.

فرهنگ ایلام

استان ایلام در سالهای اخیر به جهت ویژگیهای اجتماعی و فرهنگی، استعداد مناسبی در رشد صنایع دستی از خود نشان داده است. اختراع هنر گلیم نقش برجسته از سوی یک بانوی ایلامی، مهمترین رویداد فرهنگی و صنعتی استان ایلام طی دو دهه‌ی گذشته است که نشان دهنده‌ی مستعد بودن جوانان ایلامی در تولید و یا اختراع صنایع دستی جدید و معرفی آن به جهان است. گلیم نقش برجسته با برآورده کردن نیاز سلیقه امروز توانسته است به طور سریع جایگاه خود را در صنعت کشور پیدا کرده و نقش تعیین کننده ای در اقتصاد خانواده ها پیدا کند.

در این مقاله برآن شده‌ایم که به بررسی نقش گلیم نقش برجسته در برنامه‌های توسعه استان اشاره، و با تحلیل مشکلات و موانع سر راه توسعه این صنعت، به بیان راهکارهایی علمی و عملی در راه پیشرفت صنایع دستی استان بپردازیم. امید است با ارائه این مقاله که حاصل سالها تلاش عملی در این راه است، بتوانیم صنعت تولید گلیم نقش برجسته را یک گام به جلو هدایت کنیم.

اگر بادیدی تیزبین و به دور از هرگونه تعصب و یا بدبینی به تاریخ کشورهای آسیا یونان و رم بویژه خاورمیانه بنگریم و تاریخ میهنمان ایران را با دیدی روشن و در عین حال موشکافانه و از دیدگاه همه اندیشمندان ایران شناس و باستان شناسان، سنگ نوشته ها و الواح بدست آمده از دل خاک و اسناد منعکس شده در تاریخ دیگر ملتها را مورد ارزیابی قرار بدهیم، خواهیم دید که هیچ یک از ملتهای باستان به اندازه ایران برای آموزش و پرورش اهمیت قائل نشده و در راه گسترش، توسعه و عمومی کردن آن از هر گونه تلاش و سرمایه گذاری دریغ نکرده اند. می توان گفت عنوان پیش آهنگ و پرتو افکن نور دانش در جهان باستان بودند. این ادعا مورد احترام و شگفتی دانشمندان ایران شناس جهان است و مورد تایید مورخانی همچون هرودت، گزنفون، استرابون و دهها مورخ دیکر که یادآوری همه آنها در این خلاصه نمی گنجد.

از آن زمان که انسان زندگی اجتماعی را آغاز کردو ایرانیان آریایی، فلات و پهنه ایران را برای زندگی برگزیدند، خانواده، طایفه، روستا، بخش، شهر و کشور بوجود آمد و تمدن شکل گرفت، به بیش از دهها قرن پیش ازمیلاد می رسد. در طی این دوران در پهنه ایران از ماوراءالنهر تا بین النهرین و از سوی دیگر تا حدود سند و پنجاب (هند) فرهنگ ها و تمدن های گوناگونی شکل گرفت. چه آنها که در باختر در همسایگی آشوریان و بابلیان بودند، و چه آنها که در خاور و در همسایگی سکاها و ماساژتها بودند و جه آنها که در سیلک کاشان سفالگری و ذوب فلزات را آغاز و تجربه کردند، هر کدام از آنها در دوران مختلف تمدن، مشعلی فروزان از تجربه و دانش و آ»وزش را فرا راه بشریت قرار دادند و هر یک از آنها در حد توان و مرتبه خود گامی در راه پیشبرد فرهنگ و تمدن بشر برداشتند.

گروهی از پژوهشگران بر این باورند که آموزش با دین و مذهب آغاز شد، ولی اگر ما ادیان الهی را برای این منظور مورد توجه قرار بدهیم خواهیم دید که پیش از آن نیز آموزش و پرورش وجود داشته است. اگر دوران سلسله ماد را در نظر بگیریم چگونه می توان پذیرفت ملتی که فاتح نینوا و عامل اساسی نابودی و برچیده شدن سلسله قدرتمند، خونخوار و ویرانگر آشور بوده، آموزش و پرورش نداشته باشد چون عقل آن را  نمی پذیرد، زیرا لشکرکشی و فاتح شدن، مدیریت و فرماندهی می خواهد، مدیریت و فرماندهی وقتی موفق است که با علم حساب و کتاب آشنا و همگام باشد، تعداد نفرات، تعداد اسب و سایر احشام را بداند، آنچه را بدست می آورد و آنچه را از دست می دهد اعم از نیروی انسانی و عوامل مادی و اقتصادی به معیار زمان و زبان و فرهنگ خود بداند و حساب آن را داشته باشد. از سوی دیگر بتواند توان دشمن را ارزیابی کند، و راههای رسیدن به هدف را بسنجد و به دیگران آموزش دهد تا آن را به کار گیدند، پس به خوبی متوجه می شویم که هر یک  از نکات گفته شده آموزش ویژه خود را می طلبد و گسترش دادن آن نیز پرورش دادن آن محسوب می گردد. بنا براین به خوبی روشن است که در زمان دولت ماد و ایلام یعنی هشت قرن پیش ازمیلاد آموزش و پرورش در ایران وجود داشته و اگر زمان برجای نمانده که امروز به روشنی درباره آنها داوری کنیم عوامل متعددی موجب کمبود اسناد گردیده که عبارتند از:

۱-     کمبود افراد باسواد برای نگارش

۲-     ناآگاه بودن به ارزش و نگهداری اسناد و مدارک

۳-     هجوم اقوام وحشی و نابودی اسناد و مدارک و همچنین بلایای طبیعی و عوامل جوی و …

با درنظر گرفتن عوامل تخریب ذکر شده باز هم مدارک آنقدر هست که روشنگر حقیقت باشد. آنچه را که امروز بدانها متکی هستیم، اسناد بدست آمده از حفاریهای باستانشناسی و نوشته های به جای مانده از همسیگان و آثار بدست آمده از حفاریهای آشور و بابل و شوش و هفت تپه خوزستان، سیلک کاشان، تخت جمشید، پاسارگاد و دهها نقطه دیگر. پروفسور ‘ادوارد براون’ قدمت آثار بدست آمده از شوش را ۲۰ هزار سال می داند و معتقد است اگر حفاری علمی ادامه یابد بدون شک با تمدنی با قدمت بیشتر روبرو خواهیم شد. این یک اصل پذیرفته شده است، تمدنی بوجود نمی آید مگر با آموزش و پرورش در آن منطقه و یا در آن کشور و یا درباره آموزش و پرورش پیش از عهد اوستا در ایران، به همت و پشتکار پژوهشگران فرزانه و دانشمندان ایرانشناس و ایلام شناس از آن جمله جرج جی کامرون’ ودانشمند پرتوان ‘هیتس’ با انتشار کتاب ‘دنیای گمشده ایلام’ ترجمه فیروزه فیروزنیا پرده زرین دیگری به روشنی خورشید در معرض دید و داوری ایران دوستان قرار دارد و این بخش از ایران که دارای تمدنی کهن وریشه دار از ۲۹۰۰ پیش از میلاد را به مردم معرفی کرد.تعدادی لوح بدست آمده از شوش به خط تصویری مربوط به ۲۹۰۰ پیش ازمیلاد که نوشته آنها ثبت معاملات و امور تجاری و حسابهای مربوط به آنها را روشن می سازد. پس در آن زمان سازمان آموزشی منظمی وجود داشته که بتواند حسابدار و دفتردار را آموزش داده و به جامعه تحویل دهد و در مورد موسیقی باید گفت طبق  اسناد بدست آمده، عبادت مردم ایلام با موسیقی همراه بوده است. انواع مهر و لوح بدست آمده از شوش مؤید پیشرفت بوده و در سال ۲۲۵۰ پیش ازمیلاد در زمان پادشاهی «کوتیک اینشوشیناک» گروهی از نوازندگان در استخدام دولت بوده و کار آنها ترنم موسیقی از بامداد تا شامگاهان در برابر معبدی بوده که مردم برای نیایش به آنجا می رفتند.بنابراین وقتی موسیقی در این حد پیشرفته وجود داشته مسلم است که، آموزش و پرورش در ایلام از مرتبه بالایی برخوردار بوده است.

به نوشته والتر هیتس در یک سند بدست آمده از شوش مربوط به زمان پادشاهی «اینداتواینشوشیناک» در سال ۱۹۲۵ پیش ازمیلاد، که در حال انتخاب نخست وزیر او را در مهر نشان می دهد. این سند گرانبهای به دست آمده بیانگر دو حقیقت است: یکی دموکراسی ایلامی و دیگری در گسترش آموزش و پرورش در این بخش از فلات ایران بوده است که در نوع خود بی نظیر است صدر اعظم و یا نخست وزیر را به نوشته اکادی (به ایلامی) «ته پیر» نامیده می شود که یکی از وظایف او قضاوت و دیگری رییس مرکز اسناد یا «مکتب کاتبان» بوده است که در این مرکز کارگزاران بلند مرتبه آینده به فراگیری و آموزش نوشتار مشغول بودند، و از نظر اهمیت این مرکز زیر نظر مستقیم نخست وزیر بوده است. پس ایلامیان را می شود نخستین معلمان و آموزش دهندگان تاریخ باستان دانست.

غذاهای محلی استان ایلام

•تَُرخینَه: به دو طریق و مزه و طعم مختلف تهیه میشود . که انواع آن دوئینَه و شُمینه است .

طرز تهیه : ابتدا سبزی از نوع شَلََم را که مخصوص تهیه این غذا است به قطعات بسیار ریز و ریشه آن را خرد کرده و به همراه گوجه فرنگی رسیده و رنده شده که بهتر است از نوع گوجه محلی باشد و آب انار با هم مخلوط کرده مقداری سبزیجات معطر از قبیل ترخن ، تعناع ، و … و همچنین پیاز و فلفل و زردچوبه و مایه خمیر را به آن اضافه کرده و به مدت چهار روز مایه تهیه شده را دور از آفتاب قرار داده و سپس گندم خرد

شده را به آن اضافه کرده به صورت خمیر درآمده و تا تقریباٌ پنج روز دیگر نیز رسیده میشود و همه مایه به خورد گندم میرود و ماده خوشبو و خوش طعم تهیه میشود سپس پینُه ( پونه ) کوهی را روی سطح پاکی در محل سربسته ای پهن کرده و ماده آماده شده را به شکل و قطعات مختلف روی آن قرار داده تا خوب خشک شود البته بنا به ذائقه افراد عده ای  ماده را به شکل خمیر مربوط را در یخچال نگهداری می کنند …..

این غذا معمولاً در فصل سرما پخت میشود و با توجه به مواد متشکله آن حاوی ارزش غذایی بسیار بوده  و غذای مناسب جهت سرما خودگی میباشد .در ضمن تقریباً یکماه قبل از شروع فصل سرما ماده آن آماده میشود و در هنگام پخت مدت زمان کمی را می طلبد تا آماده شود . به این طریق که چند دانه خشک شده از ترخینُه را داخل ماش پخته شده و پوست کنده شده به همراه آب جوش به مدت ۲۰ دقیقه جوشانده و سپس پیاز داغ کرده و میل میکنند . البته بنا به ذائقه افراد میتوان بدون ماش هم آن را پخت کرد .

نوع دوم : تهیه ترخینُه دوئینَه است که بسار ترش مزه بوده و فقط حاوی دوغ و گندم پوست کنده شده میباشد و مقداری سبزیجات معطر و نمک و فلفل به آن اضافه کرده و تقریباً به مدت ۷ روز آماده میشود.

 

•شِلََه اََمیری: این غذا معمولاً در فصل سرما استفاده میشود و به جهت طعم گرم آن در رفع سرماخوردگی مناسب میباشد . طرز تهیه آن به این صورت است که ابتدا ماش را در آب جوش پخته و پوسته آنرا که معمولاً به هنگام پخت جدا میشود درآورده  و با مقداری برنج محلی ( عنبربو) پخته ، برخی برخی بنا به ذائقه چند دانه پیاز ریز پوست کنده را بدون اینکه خرد کنند داخل آن ریخته و می پزند و سپس با مقداری روغن ، نمک و فلفل و پیاز داغ کرده و میل میکنند .

 

•بابایاری ( عَدَ ساو ): عدس به مقدار لازم را به همراه آب جوشانده به طوری که مقدار کمی آب داخل آن بماند سپس پیاز داغ و مقداری آرد بو داده شده را به آن اضافه کرده و میل میکنند .

 

•پِِِِِرشِگَه: خمیر سفتی را شامل آرد و آب تهیه  و جلوی آفتاب قرار میدهند . سپس آنرا با حرکات انگشت ورز میدهند و پرز ، پرز میکنند . سپس داخل ماش پخته و مقداری برنج ریخته تا پخته شود . سپس پیاز داغ و ادویه جات ، نمک و فلفل را به آن اضافه کرده میل میکنند . این غذا معمولاً در فصل سرما مصرف می شود .

 

•آو گوشت بامیَه: غذایی متنوع و سرشار از ویتامین که با گوشت گوسفندی ، بامیه ، و آب گوجه فرنگی تهیه میشود .

 

•قَلَه ماسُوا: کله پاچه گوسفند یا بزغاله را خوب پخته مقداری به آن اضافه کرده و کشک ساییده شده یا دوغ آماده را داخل آن ریخته پیاز داغ و پونه کوهی یا نعناع را به پیاز داغ اضافه کرده و میل میکنند .

 

•ماسوا: دوغ یا کشک ساییده شده را به همراه مقداری برنج محلی ( عنبربو ) پخت میکنند سپس پیاز داغ و پونه کوهی را به آن اضافه میکنند . این غذا برای کسانی که ناراحتی گوارشی داشته باشند مفید است .

 

•سختی: یکعدد سیرابی گوسفند را انتخاب کرده و در ظرفی گذاشته با مقداری آب جوش به مدت ۲۰ دقیقه جوشانده تا نرم شود سپس برنج و لپه و گوشت چرخ کرده ، در صورت تمایل با سبزیجات معطر را داخل آن ریخته و پارگی آن را دوخت کرده تا مواد داخل آن به بیرون ریخته نشود روی حرارت ملایم قرار داده تا دم بکشد .

 

•کِفتَه سیرابی: سیرابی را چرخ کرده به همراه پیاز رنده شده ، مقداری آرد ، ادویه جات ، نمک و گیاهان معطر کوهی از جمله اَزًبووُ ( آویشن ) ، پینُه ( پونه ) ، ترخن ، نعناع را به آن اضافه کرده ورز داده میشود و سپس داخل روغن داغ روی شعله قرار داده تا دو طرف آن سرخ شود .

 

•مَکَش ( زِلِگَه ): برنج خوش طعم و خوش بوی محلی را آماده کرده سپس آنرا شسته داخل پیاز داغ و مقداری زردچوبه روی شعله با حرارت ملایم قرار داده ، چند عدد پیاز را بدون اینکه خرد کنند داخل آن ریخته و میگذارند تا دم بکشد معمولاً از روغن محلی ( دان ) برای تهیه این غذا استفاده میشود .

اگر چنانچه بخواهیم مکش را با آب بیشتری پخت کنیم برنجی نرم تهیه میشود که به ‘ زلگه ‘ گفته میشود .

 

•جِگِروَز: جگر تازه را خود کرده و به سیخ کشیده سپس پیه نازکی که در اطراف شکمبه گوسفند قرار دارد بدون اینکه خرد شود به صورت لایه ای نازک و توری روی سیخ ها کشیده و با حرارت ملایم زغال کباب کرده و صرف میکنند .

 

منابع:

۱- وبلاگ ایلام . سرزمین ناشناخته ها   نورالهی

۲- ایلامیان نخستین پیشگامان تعلیم و تربیت  نوشته کرمی

http://ilambastan.blogfa.com/post-7.aspx-3

http://www.ilam-tourism.blogfa.com/post-13.aspx-4

http://www.ilamzagros.blogfa.com/post-35.aspx-5

منبع: تبیان زنجان