«گنج خلیل Genc Xelîl» داستانی فولکلوریک در میان کُرمانج هاست. این داستان توسط هنرمندان مختلف و از جمله توسط هنرمند فقید کاویس آغا (۱۸۸۹ – ۱۹۳۶) و به کُرمانجی سروده شده است. داستان این سروده یا لاوژه عشقی است بین دختر عمو ( دوتمام ) و پسرعمو ( پسمام ) که چنین روایت شده است:
گنج خلیل
جوانی زیبا , رشید و دلاور و جوانمرد که عاشق دختر عمویش بوده ولی به
دلایلی این ازدواج سر نمی گیرد. گنج خلیل و دختر عمویش از اینکه نمی توانند
به مرادشان برسند سخت در عذابند. در آن روزگار امیری حکومت می کرد که فقط
به فکر کشور گشایی و تصرف کردن سرزمینهای دیگران بوده است .منطقه ای خوش آب
وهوا و حاصلخیز وجود داشته که امیر به فکر اشغال آنجا بوده است. شبی امیر
در خواب می بیند که با کمک شخصی به نام گنج خلیل آن منطقه را تسخیر کرده
است .امیر از خواب پریده و خوابش را برای وزیرش تعریف می کند .و دستور می
دهد که گنج خلیل هر جا باشد پیدا کرده و به نزد او بیاورند . مردان وزیر
هفت روز و هفت شب می گردند تا گنج خلیل که ساکن شهر آمَد (دیاربکر) بوده را
می یابند. خواسته امیر را به گنج خلیل اعلام می کنند .گنج خلیل قبول می
کند ولی شرطی را اعلام وآن اینکه امیر بایستی دختر عمویش را که بهش نمی
دهند برایش بگیرد. با این شرط گنج خلیل قبول می کند که فرماندهی کشکر را بر
عهده گرفته و خواسته امیر را برآورده نماید. امیر شرط را قبول کرده و
وزیرش را برای خواستگاری به خانه عموی گنج خلیل می فرستد. وزیر به خانه عمو
می رود عموی گنج خلیل وحشت زده از خواب می پرد.
